YÖN BULMA VE HAVA DURUMU

Topoğrafik Haritayı Okumak

• Bir eşyükselti eğrisi tüm dünyada sadece kendi yüksekliğinden geçer.

• Aynı yükseklikte, özellikle dağların ve tepelerin zirvelerinde kapanabilirler

• Eşyükselti eğrileri asla kesişmezler. Birbirlerine paraleldirler.

• Arazinin genel formu hakkında çok detaylı görüntü verirler.

• Eşyükselti eğrilerinin sıklaşarak birbirine yaklaşması eğimin arttığını gösterir

• Eşyükselti eğrilerinin genişleyerek birbirinden uzaklaşması eğimin azaldığını gösterir

• Düz alanlarda eş yükselti eğrileri birbirinden çok uzaktadır. Bazen hiç eşyükselti eğrisi görülmez bile.

• Yumuşak yamaçlarda geniş aralıklı eğriler gözlenir

• Uçurumlarda eşyükselti eğrileri birbirinin içine girer gibidir. Tek ve kalın bir çizgi olarak gözükürler.

Pusula

BUTTON Mevcut en basit pusuladır - küçük boyutu ve temel ayrıntı seviyesi onu bir yedek pusula olarak ideal kılmaktadır. Her doğaseverin cebinde böyle bir pusula bulunmalıdır.	SABİT DİL Pusulanın temel noktalarının yanı sıra hareketli kadranda derece ve aralıklar da gösterilmektedir	TEMEL PUSULA Döner kadran ile bunun üstteki Standart pusuladan daha basit işaretleri vardır ve yeni başlayanlar için idealdir.

GPS

Rota Saptama

Mesafenin Hesaplanması

Yürürken elinize bir sopa almanız hem daha kolay yürümenizi sağlayacak hem de ani bir tehlike karşısında sizi koruyacaktır. Sopanıza atacağınız çentikler ile de ne kadar yürüdüğünüzü de hesaplayabilirsiniz. Cebinize koyacağınız 10 adet küçük çakıl taşlarını bir cepten bir cebe koymak da bir yöntemdir.

Navigasyon Teknikleri

• Nereden başladığınız

• Nereye gittiğiniz (Hangi rota veya hedefe seyahat ediyorsunuz)

• Ne kadar uzakta olduğunuz

Harita bilginiz iyi ise göller ve bataklıklar gibi engelleri anlayarak onlara doğru gitme yerine etraflarında dolaşabilirsiniz.	Belli bir yükseklikte alçalmadan veya yükselmeden yürümek de önemli bir tekniktir.

Pusula önemlidir ama bazen doğada yer şekillerini de takip etmek çok işe yarar. Çünkü coğrafik özellikler genellikle kolaylıkla takip edilebilir.	Bir mesafeyi ve noktayı hesaplayın ve belirli noktayı doğru bir şekilde bulmak için hızınızı hesaplayın.

Hava Tahmini

Bulutları Anlamak

Sirro Kümülüs Bulutları: 5 ile 13 Km yüksekte oluşan bulutlardır. Katmanlar halinde oluşurlar. Yaygın ve ince beyaz parçacıklar şeklindedirler. Düzenli, birbirine bağlı ya da ayrık görünürler.	Sirrus Bulutları: Yüksek Seviyede seyir eden Stratiform ( Katmanlı ) bulutlardır. 10 temel bulut şekli içinde en yüksek olan bulutlardır. İpliksi beyaz şeritler halinde gözükürler. Lifli ve ipeksi görünüme sahiptirler. Tümüyle buz kristallerinden meydana gelirler. Beyaz bazen de açık gri renktedirler. İnce yapısı yüzünden gölge bırakmaz

Sirrostratüs Bulutları Tabanı en az 6 km de bulunur ve yüksek seviyeli bir buluttur. Neredeyse şeffaf beyaz bir yapısı vardır. İpliksi bazen de pürüzsüz bir yapısı vardır. Gökyüzünü tamamen veya kısmen kaplar. Güneş ve ay etrafında haleler oluştururlar. Buz kristali yapasındadırlar. İnce, devamlı bir tabaka halinde çok yükseklerde bulunan ve başka bulutlarla kombine halindeyse yağış getirir.	Kümülonimbus Bulutları: Kümülüs bulutlarının dikey olarak gelişmesi sonucu oluşurlar. Fırtına habercisidirler. En kötü ihtimalle yağmur toplar. Tabanı 4 km‘nin altındadır. Kümülonimbus tek başına yada gruplar halinde termodinamik kararsızlıklar sonucu Kümülüs Kongestus bulutundan da gelişebilirler. Yüksekliği 2 kilometreden 16 km ye kadar olabilir. Çoğunlukla yoğun sağanağın habercisidir.

Altı Kümülüs: Bir orta seviye bulutudur. Tabanı 2 ila 6 km arasında bulunur. Yamalı, düz veya top top tabaka şeklinde görülürler. Beyaz veya gri gölgeli olabilirler. Parçalar düz veya kıvrımlı desenler oluştururlar.               Genelde hafif sağanak yağışa neden olurlar. Çok kalın değilse ve geniş bir yüzeyi kaplamıyorsa iyi hava demektir	Stratüs Bulutları Tabanı 2 kilometrenin altında bulunan alçak bir buluttur. Gri renkli tabanı yayılmış bir tabaka şeklindedir. Stratus Latince yayılmış manasına da gelir. Güneş arkasında olduğunda kalınlığı ve hatları çok net belli olur. Çiseleme şeklinde yağışa neden olur.

Gerek doğada gerekse kentte başımıza en çok gelen şey sık sık kaybolmaktır. Çok değil daha birkaç yıl önce kentte veya doğada bir yeri aradığımızda birilerine sorardık. Oysa şimdi akıllı telefonlar sayesinde navigasyon uygulamasına gideceğimiz adresi yazıyoruz ve cihaz bizi tam noktaya götürebiliyor. Ancak teknolojinin bu kadar gelişmesi her koşulda yönümüzü bulabileceğimiz anlamına gelmiyor. Çünkü eğer teknolojiyi kullanamıyorsanız kentin ortasında bile yönünüzü veya gideceğiniz adresi bulamayabilirsiniz. Sokaklarda ellerinde akıllı telefon adres arayan ama bulamayan insanları görmek çok da sürpriz değildir.

Kentlerde durum böyle iken doğada yönümüzü bulmanın çok da kolay olmadığını bilmemiz gerekir. Doğada çok iyi bilinen rotada bile kaybolmak mümkündür. Havanın aniden yön değiştirmesi kısa bir süre içinde o noktada bulunanları çaresiz bırakabilir. Hava koşulları bazen en tecrübeli rehberleri bile çaresiz bırakabilir. Böyle durumlarda her zaman söylediğimiz bilgi ve deneyim devreye girer ve rehber grubunu güvenli bir yere ulaştırabilir. Her doğasever doğaya gidiş amacı ne olursa olsun mutlaka navigasyon bilgisine sahip olmalıdır. Teknoloji o kadar ilerledi ki kaybolmak için epey uğraşmak gerekecektir. Ancak bu durumda bile hala doğada kaybolanların sayışı fazla ise burada bir sorun var demektir. Gelişen teknoloji bir doğa sporcusunun neredeyse kaybolmasına bile izin vermeyecek şekildedir. Ancak bu teknolojik aletleri sağlıklı kullanmak için, bunların nasıl kullanıldığı ile ilgili eğitimleri çok iyi almak şarttır. Yarım alınmış bir eğitim hiç eğitim alınmamasından daha da tehlikelidir.

Her doğasever gideceği rota veya rotaları önceden belirleyerek hazırlığını ona göre yapmak zorundadır. Önceki derslerde sözü edildiği gibi bu hazırlık hem fiziksel hem de zihinsel olmalıdır. Her doğaseverin harita ve pusula okumayı bilmesi şarttır. İyi bir GPS kullanan bir kişinin kaybolması beredeyse olanaksızdır. Doğada olmanın kurallarını yerine getirmeden doğaya giden biri kısa süre içinde sorun yaşayacak bir hale gelebilir.

Daha önce de sözünü ettiğim gibi etkinlik planlama ile başlar ve planlama ile sona erer. Yani bir etkinliğe başlamadan önce neler yapacağımızdan, başımız neler gelebileceğine kadar her şeyi planlamalıyız.

Hem kentte hem de doğada rota takibinde sık sık yapmamız gereken şey sürekli olarak yürüdüğümüz yerleri bellediğimize kaydetmektir. Bu zihinsel depolama her koşulda çok işe yarar. Çünkü çok iyi harita ve pusula veya GPS kullansak bile en önemli yön bulma aracı beynimizdir

Bir etkinliği çıkmadan önce en azından topoğrafik harita okumayı ve pusulanın nasıl kullanılacağına ilişkin temel bilgilere sahip olmanız gerekir. Etkinlik düzenlediğiniz bölgenin haritasını doğru bir şekilde değerlendirmeniz, hazırlık aşamasında bilinçli kararlar vermenizi sağlayacaktır. Alanı ve araziyi anlarsanız, kaybolma riskiniz de azalacaktır. İyi bir navigasyon bilgisi aynı zamanda bulunduğunuz durumu gösterecek ve herhangi bir sorunda planınızı değiştirme ve belki de daha uygun yeni bir güzergâh seçme şansına sahip olacaksınız.

Harita bilgisi bir doğasever için çok önemli olan su ve sığınılacak noktaların yerinin kolay bulunmasını da sağlar. Yeterli bir harita ve pusula bilgisine bir de GPS bilgisi katarsanız ve bu konularda eğitim almış ve deneyim kazanmışsanız kaybolma endişesi yaşamanıza hiç gerek yoktur.

Hayatta kalma durumunda, birçok zor kararla karşı karşıya kalacaksınız. Bulunduğunuz yerde kalarak kurtarılmayı beklemeniz veya hareket ederek güvenli bir noktaya varmayı planlamanız etkin bir dolaşma yeteneğine bağlıdır. Bu yeteneğin ilk şartı da harita ve pusula kullanmaktır. Hangi ortamda olursanız olun; nerede olduğunuzu ve nereye gittiğiniz bilmiyorsanız ne yapacağınız da bilemezsiniz

Neden sürekli olarak harita pusulanda söz edip GPS ten çok az bahsettiğimi merak edebilirsiniz. Ben de çantamda GPS taşıyorum ve kullanıyorum ama o olmadan da yolumu rahatlıkla bulabilirim. Çünkü Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS) mükemmel bir yardımcı olmasına rağmen. İki sorun onu işlevsiz kılabilir. Pillerin bitmesi veya uydularda sorun olması GPS i bir anda boşuna taşınan bir malzeme haline getirebilir

Oysa harita ve pusula kullanmayı bilmek karar verme süreçlerinizi olumlu etkileyecektir. Hava koşullarının anlaşılması, seyahat ederken koşulları değerlendirmenize ve bilinçli kararlar vermenizi sağlar. Böylece hava durumunu değerlendirerek planlarınızı değiştirmenizi veya iptal etmeniz daha kolay olur.

Yön bulma konusunda hem dağcılık hem de arama kurtarma dersinde detaylı olarak bilgi verilmiştir. Her koşulda dinlenme son derece yararlı bir harekettir. Düzenli yürüyüşler sonrasında yapılarak planlı dinlenme hem sıvı almanıza hem de beslenerek gücümüzü korumamızı sağlar. Güçlü kalmanız her türlü koşulda psikolojik olarak sizi rahatlatacağı için başınıza bir şey geldiği zaman panik olmazsınız. Bu nedenle dinleme zamanınız geldiği zaman mutlaka dinlenmelisiniz.

Dinlenme anlarında harita ve pusulanızı çıkararak konumunuzu saptamaya çalışın. Böylece dinlenirken aslında bir tür oyun da oynamış olursunuz. Bunun yararı yola çıkmak için hareketlendiğinizde, nerede olduğunuzu, nereye gideceğinizi ve nereden başlayacağınızı bir kez daha onaylamaktır. Böylece farkında olmadan gideceğiniz yeri ve yapacağınız etkinliği iyice pekiştirmiş olursunuz.

Yer şekilleri topoğrafik haritalarda eşyükselti eğrilerinin birbirlerine göre olan duruşlarına göre belirlenir. Eş yükselti eğrileri arazini durumuna göre belli noktalardan geçerken farklı şekiller oluşturur. Bu şekiller bize bir yüzey şeklinin harita görünümünü verir. Tecrübeli bir doğa sporcusu topoğrafik haritayı önüne koyduğu zaman, harita üzerinden baktığı yerin üç boyutlu görüntüsünü kafasında canlandırabilmelidir.

Topoğrafik haritalar; dağ, tepe, nehir, mağara, orman, deniz ve ova gibi yeryüzü şekilleri ile yerleşim yerleri, yollar, barajlar, sulama kanalları, çeşmeler vb. yerlerin detaylı olarak yatay ve düşey konumları ile aralarındaki mesafeler hakkında bilgi veren haritalardır (Şekil 8.1).

Haritanın alt kısmındaki ölçek sayesinde harita üzerindeki uzaklıklar hesaplanır. Göller, nehirler, kasabalar ve benzerleri harita üzerinde isimleri ile gösterilir. Doğal ve doğal olmayan yapı ve tesisler, özel işaretler, çizgiler, renkler ve şekillerle gösterilmektedir. Haritaların kolay ve anlaşılır olabilmesi için en gerekli ayrıntılara yer verilir. Bunların dışında coğrafi koordinat ağı genelde haritalarda gösterilmektedir. Bu koordinatlar dağcının yerini bulabilmesi veya bir kaybolma anında dağcının yerinin bulunabilmesi açısından çok önemlidir.

Topoğrafik haritaları diğerlerinden ayıran özellik, yeryüzünün şekillerinin kontur çizgileri ile gösterilmesidir. Bu çizgiler Eşyükselti eğrisi, İzohips veya Münhani olarak da bilinir. Eş yükselti eğrileri 100, 50 ya da 25 metrede bir geçen çizgilerdir. Topoğrafik haritaların; genellikle üst kısımları kuzey, altı güney, sol tarafı batı, sağ tarafı ise doğudur. Eş yükselti eğrilerini iyi anlamak harita okumanın ilk kuralıdır. Bu nedenle eş yükselti eğrilerini bazı özelliklerini iyi bilmek gerekir Şekil 8.2).

Şekil 8.1: Tortum G46 a3 paftasında bazı yer şekillerinin gösterilmesi

Şekil 8.2: Bir Haritanın Topoğrafik İzdüşümü

Bir doğaseverin çantasında bulunması gereken en önemli birkaç malzemeden biridir (Şekil 8.3). Gittiğiniz yer ne kadar iyi bilirseniz bilin, hava patladığında iki şey yapmak zorundasınız. Önce sığınacak bir yer bulmak sonra da konumunuzu belirlemek. Su geçirmez bir kılıfta taşınacak bir topoğrafik harita ile bir pusula hiç umulmadık zamanda hayat kurtarabilir. Ancak haritayı sağlıklı kullanabilmek için de çantanızda bir adet pusula ve GPS bulundurmak şarttır.

Pusula sadece yön bulmaya yaramaz. Harita üzerinde mesafe ölçme, haritayı kuzey yönüne koyma, Haritadan pusulaya hedef açısı bulma, pusuladan haritaya hedef açısı bulma gibi birçok işlevi bulunmaktadır. Pusula ve haritayı birlikte kullanmak için belli bir sırayı takip etmek gereklidir.

Etkinliğiniz için ihtiyaçlarınıza uygun pusula kullanın ve acil durumlar için çantanızın bir köşesinde de basit bir pusula bulundurun.

Şekil 8.3: Farklı Pusula Çeşitleri

GPS’ler gece ve gündüz her türlü hava koşullarında belirli noktalar arasını gidebilmemizi sağlar. Alıcının hangi hızda hareket ettiği ve hangi yöne gittiği, bulunduğumuz koordinatları, toplam yürüyüş mesafemizi, hedefe kalan mesafeyi, ortalama hızla hedefe varış zamanımızı verir. Pusula amacıyla da kullanılır. Hedefe yönelik güzergâhtan sapmamız durumunda bizi ikaz eder. Ayrıca bulunduğumuz irtifa (yükseklik) bilgisi de GPS ten öğrenilebilir.

Yaşamınızı kurtarmak için belli bir rotayı yürümeyi düşünüyorsanız güvenli bir alana ulaşmak zorundasınız. Harita kullanmayı biliyorsanız rotanızı saptayıp o rotada ne kadar mesafe yürüyeceğinizi de hesaplayabilirsiniz. İyi bir harita bilgisi, iyi bir rota saptamanızı da sağlar. Bu da geceyi vahşi doğada geçirmek yerine güvenli bir yerde geçirmenize olanak verir.

Yürürken mesafeyi hesaplamanın çeşitli yöntemleri vardır ve tecrübeli bir yürüyüşçü her zaman en az ikisini herhangi bir zamanda kullanabilmelidir (Şekil 8.4)

Mesafeler genellikle metre ve kilometre cinsinden hesaplanır. Normal bir boya sahip bir insanın adımı yaklaşık 70 santimetredir. Bu da 100 metre için yaklaşık 140 adım anlamına gelir. Çoğu insan için bu ortalama bir değerdir. Adım sayarak rahatlıkla yürüdüğünüz mesafeyi ortaya çıkarabilirsiniz.

Ölçeği 1/2500 olan bir topoğrafik haritada 1 santimetre 250 metredir. Bu yöntemi kullanarak yürüdüğünüz mesafeyi veya varacağınız yere olan mesafeyi hesaplayabilirsiniz. Yürünen mesafeyi hesaplamak için basit yöntemler de vardır.

Yürüme sopanıza 10 çentik atın. Elastik bantla kaplayın ve elastik bandı her 100 metreden bir çentikte aşağıya doğru hareket ettirin.

Cebinize 10 küçük çakıl yerleştirin. Her 100 metreyi kapladığınızda, diğer cebe bir çakıl taşın.

Şekil 8.4: Yürürken mesafe hesaplama (Hynes, 2012)

Rotanızda bazı önemli noktalara ulaşmak için haritanızı kullanın ve aralarındaki mesafeyi hesaplayın. Her bir noktaya ulaştığınızda hedefiniz bir sonraki nokta olsun. Böylece sürekli olarak yeni hedefler koyup ona ulaşmak için çaba sarf edeceksiniz. Vardığınız her hedef motivasyonunuzu da artıracaktır.. Böylece, her birine ulaştığınızda seyahat ettiğiniz mesafeyi takip edebileceksiniz.

Navigasyon için aşağıdaki üç ilke çok önemlidir. Bunları iyi biliyorsanız kaybolmanız mümkün değildir.

Bunlar navigasyonun temel prensipleridir. Etkinliğinizi bu üç özelliği gözden geçirirseniz kaybolma olasılığınız azalır (Şekil 8.5, Şekil 8.6).

Şekil 8.5: Farklı rota takip etme teknikleri

Şekil 8.6: Farklı rota takip etme teknikleri (Hynes, 2012)

Dağda Hava tahmini yapabilmek için havadaki basınç değişimlerini, bulutları, hava akımlarını, rüzgârları anlamak yani havayı okuyabilmek gerekir. Bu ancak deneyimle artabilecek bir durumdur. Hava tahmini bir etkinliğin keyifli veya kötü geçmesini sağlayacak en önemli etkendir. Hava durumunu okuyabilen bir doğasever kısa sürede tedbir de alabilir.

Bulutlara bakarak yaklaşmakta olan kötü bir havayı anlayabilirsiniz (Şekil 8.7). Doğada hiç beklemediğiniz anda üstelik meteorolojik bir uyarı olmadan da kötü hava gelebilir. Bir fırtına bulutunu nasıl tanıyacağınızı bilmeniz sadece sizin değil ekip arkadaşlarınızın da yaşamını kurtarabilir. Çünkü bu riski fark ettiğinizde hemen barınmak için yer arar veya ıslanmaya karşı sağlam giysiler giyersiniz.

Bulutlar, yağış sağlayan ve güneş radyasyonunu yansıtan, yoğuşan, kütleli su buharıdır. Bulutlar yüksekliğe göre düşük, orta ve yüksek bulutlara olarak ayrılırlar ve şekillerine göre daha kolay tanımlanabilirler. Bulutun şekli, sıcak havanın yükselme şekline göre belirlenir ve hava durumunun net bir göstergesidir.

Havadaki rüzgâr, basınç ve nem gibi etmenlere bağlı olarak bulutların akış hızı şekilleri ve ne tür bir hava getirdikleri değişkenlik gösterir. Bulutlara bakarak kesin hava şu şekilde olacak demek yanlıştır. Nihayetinde fikir verseler de hava özellikle dağlarda ani değişkenlik gösterebilir. Bulutlar güneş ile buharlaşan havanın çeşitli katmanlarda karşılaştığı soğuk hava ile yoğunlaşması sonucu oluşurlar. Hava değişimleri ile oluşan rüzgârlar ile taşınırlar.

Bazı bulutların yağmur habercisi olduğu doğrudur. Aynı şekilde bazı bulutlar güzel havanın da habercisidir. Bazıları ise yakında havanın bozacağını işaret eder. Bulutsuz bir gece ertesi sabah güneşli olacağının habercisidir. Sabah basan sis ise öğleden sonra güzel havaya işaret eder. Bu sebeple bulutların genel tavırlarını ve şekillerini bilmek hava tahmini yaparken bize net cevaplar verebilir.

Bulutları üç kategoride incelemek gerekir (Şekil 8.8, 9,10)

Yüksek bulutlar: irrokümülüs, sirrus ve sirrostratüs bulutları yüksek bulutlardır. Ayrıca Kümülonimbüs bulutlarda çok yükseklere kadar büyüyebilirler.

Orta seviyedeki bulutlar: Alto Kümülüs, Alto stratus

Alçakta bulunan bulutlar: Stratus, Kümülüs, Strato Kümülüstür.

Şekil 8.7: Bulut atlası