Dünya üzerinde bulunduğumuz yeri harita ve aletler kullanarak belirleyebiliriz. Bulunduğumuz noktadan diğer bir noktaya giderken, yürüdüğümüz yönü rota olarak adlandırırız. İki nokta arasında birçok engeller, tepeler, ormanlar, göller ve nehirler yer alabilir. Önemli olan bir yerden diğerine giderken, saydığımız bu engelleri aşarken rota dediğimiz yönümüzü kaybetmememizdir. Yapılan araştırmalarda bir kişi bilmediği bir arazide hareket ediyorsa bir müddet sonra yön duygusunu kaybettiği görülmektedir. Yürüyüş sırasında, yaşamlarında sağ ayağını kullanan insanların kuvvetli olan bu ayakları ile sola göre daha uzun adım attıkları görülmektedir. Bu nedenle düz bir doğru üzerinde yürüdüklerini zanneden kişilerin rotalarından sola doğru saptıkları ve zaman içinde sola doğru çok geniş bir yay çizdikleri görülmektedir. Sonuçta umdukları yere ulaşamadıkları gibi nerede olduklarını da bilememektedirler. Son yıllarda ülkemizde doğada etkinlik gösteren kişilerin sayısı artmıştır. Bu sayı artışı beraberinde kazaları ve kaybolma olaylarını getirmektedir. Yön saptama çok kesin ve net bir hadisedir. Doğada yürüyen bir kişi net olarak nerede olduğunu bilmeli veya kaybolduğunu kabul etmelidir.
Pusula
ve şimdi öğreneceğimiz yöntemlerle yer yüzeyinde ancak yön saptaması yapılabilir.
Yani ancak istenen rotada yürümek mümkün olabilir. Yeryüzü üzerinde nerede
olduğumuz sorusunun cevabı farklı aletler gerektirir. Bu aletlerden elde
ettiğimiz sonuç ile enlem ve boylamımızı derece, dakika ve saniye cinsinden
öğrenebiliriz. Bu bilgi ancak bir haritaya aktarıldıktan sonra o anki
haritadaki yerimizi bilebiliriz.
Sonuç
olarak doğada yönümüzü belirlemeden önce kabaca nerede olduğumuzu bilmek
zorundayız. Ancak bundan sonra nereye gideceğimizi düşünüp sonra yönümüzü
saptamalıyız.
PRATİK YÖN TAHMİNLERİ
Güneşle
Yön Tayini :
Güneşle
yön tayininin en basit şekli şudur:
Ayarı
doğru bir saatle işe başlanır. Önce saatimizin akrebinin güneşe doğru tutarız.
12 sayısı ile akrebin oluşturduğu açının açı ortası bize güneyi bildirir. Bu
kural kuzey yarımküre için geçerlidir.
Güneş
ile yön bulmanın başka bir çok yöntemi vardır. Bunlardan en basit olanı güneşin
doğudan doğup batıdan battığıdır. Yine yere dik olarak çakılan bir sopanın saat
12:00'deki gölgesi, dünyamızın kuzey yarımküresinde sopanın tam dibine düşmez,
biraz kayar. İşte sopanın dibinden biraz dışarıya olan bu gölgenin bulunduğu
yön bize kuzeyi verir Güney yarımkürede ise bunun tam tersi olur. Saat 12:00'de
ekvator da dikilen bir sopanın gölgesi olmaz.
Parlak
güneşli bir günde bir sopa ve gölgesi yardımı ile yön tayini yapılabilir.
Sopanın gölgesi işaretlenir. Bir süre sonra yer değiştiren gölge ucu tekrar
işaretlenir. Bu iki işareti birleştiren çizgiye dik doğru S - N eksenidir.
Birinci işareti sola ve ikinci işareti sağınıza aldığınızda yüzünüz kuzeye
bakmaktadır.
Yıldızlarla
Yön Bulma:
Bilindiği
gibi gökyüzünde birçok irili ufaklı yıldız vardır. Kutup yıldızı dediğimiz ya
da kuzey yıldızı dediğimiz yıldız coğrafi sabit yıldızlardır. Yani hareket
etmezler, ama dünyamız döndüğü için bunlar hareket ediyor gibi görünür. Bu
özelliklerden de yararlanılarak yön bulunabilir; önce yere biri kısa biri uzun
öyle iki sopa çakılır ki, bu iki sopanın uçları seviyesinden bir sabit yıldız
görünmelidir. Bundan sonra beklenir ve bir süre sonra da sabit yıldızın yavaş
yavaş sopaların ucundan baktığımız yönde çıkmakta olduğu görünür. Yıldız eğer
sola doğru kayarsa, baktığımız yön kuzeydir. Yaldız sağa doğru kayarsa güney,
yukarı doğru kayarsa doğu, aşağıya doğru kayarsa batı olur. Bu yönteme sabit
yılız kaymalar ile yön bulma denir.
Dünyamızın
kutup noktalarından geçen hayali eksen çizgisi kutup yıldızının çok yakınından
geçmektedir. Bu nedenle geceleyin yıldızlar ve gezegenler hareket halinde iken
(dünyanın kendi etrafında dönüşünden dolayı) kutup yıldızı sabit kalır. Doğada
herhangi bir yıldızı hedef alıp yürür iseniz, yıldızın hareketinden dolayı düz
bir çizgide yürüyemezsiniz.
Dünyanın
dönüşünden ötürü kutup yıldızı çevresinde diğer yıldızların dönüşü. “Görüntü”
fotoğraf filminin uzun pozlandırılması ile elde edilmiş. (Corbis.com)"
Bu
nedenle gökyüzünde yalnızca kutup yıldızını bularak onun kuzeyi gösterdiğini
bilerek, amaçladığınız yönde yürüyebilirsiniz. Kutup yıldızını bulmak için
belirgin bazı yıldız guruplarını bilmek zorundasınız. (Bu bilgiler kuzey yarım
küresinde geçerlidir)
Büyük
Ayı yıldız gurubu 7 yıldızdan oluşur. Görünümü eğik duran kahve cezvesine
benzer. Sapın karşısında yer alan kenarın uzunluğunu 5 le çarptığımızda ve
kenar yönünde kutup yıldızını buluruz. Kutup yıldızını doğru bulduğumuzdan emin
olmak için yan yatmış ve beş yıldızdan oluşan bir W harfine benzeyen Cassiopeia
yıldız gurubunu kullanırız. Büyük W nun ortasındaki yıldız, kutup yıldızı
doğrultusundadır. (Lütfen çizimleri inceleyiniz)
Büyük Ayı Yıldız Gurubu |
Cassiopeia Yıldız Gurubu |
KUTUP YILDIZININ BULUNMASI
Kerteriz
Yöntemiyle Yön Bulma:
Doğada
gidilecek yön için belirli cisim ve işaretleri hedef alıp yürüyün.
Saat
ile Yön Tayini :
Yaklaşık
olarak coğrafi kuzey ve güney istikametlerini bulmak için saatten faydalanılır.
Kuzey yarım kürede saatin akrebi güneşe çevrilir. Saat 12 ile akrep arasındaki
açının açıortayı güneyi ters uzantısı ise kuzeyi gösterir. Yönün hangi ucunun
kuzey olduğunu bulmak için güneşin öğleden önce doğuda olduğu akılda
tutulmalıdır.
Gölge
yöntemi :
Ucuna
taş bağlanmış bir ip ağaç dalına asılarak yerden 1-2 cm yükseklikte bağlanır.
Saat 11.00 de taşın gölgesinin ucuna bir kazık çakılır. ( A noktası)
Bu
kazık ile taşın ucu arasındaki açıklık yarıçap olmak üzere toprağa bir kavis
çizilir.
Saat
13.00 te ipin yer değiştiren gölgesinin kavisle çakıştığı noktaya yeni
bir kazık çakılır. (B Noktası) A ve B noktaları arasındaki düz hattın uzunluğu
bulunarak yarısı alınır, düz hat üzerinde işaretlenir. Bulunan C noktası kuzey
yarım kürede hakiki kuzeyi, güney yarım kürede hakiki güneyi gösterir.
KAYBOLMAMAK
Kaybolmak,
izcilerin sözlüğünde olmayan bir kelimedir. İzcilerin sözlüğünde buna karşı
gelen olsa olsa “Kısa süren bir şaşkınlık” kelimesi olabilir. İzci, arazide
yürüyüş kurallarını iyi bildiği için kaybolamaz. İşte kaybolmamak için, ya da
kaybolma ihtimali olanlara anlatılması için sizlere aşağıdaki bilgileri
veriyoruz. Kaybolduğunuzu anladıysanız, sıra ile aşağıdakileri yapmaya çalışın.
•
Paniğe kapılmayın, Durun, oturun, düşünün,
•
Bulunduğunuz yere, geldiğiniz yönü anlayabileceğiniz bir işaret koyun
•
İşaretli noktayı kaybetmeden, geldiğiniz yolu bulmaya çalışın
•
Başaramazsanız işaretli noktaya geri dönün O anki şartları göz önünde
bulundurun ve düşünün, sizi kısa zamanda bulabilecek arkadaşlarınız var mı?
Gece olmadan bulunma ve ya yolu bulma ihtimaliniz var mı? Eğer bu sorulara
cevap “yok” ise,
• Gece
için bir barınak hazırlayın,
• Hava
kararmadan önce, bir gecelik yakacağınızı toplayın.
• Hava
kararmaya başlarken ateşinizi yakın Geceyi geçirince korkunuz azalacaktır.
Moralinizin iyice düzelmesi için bir şeyler yemeniz lâzımdır.
•
Yüksek bir yere çıkarak, duman, deniz, akarsu, yol, patika benzeri işaretler
görmeyi çalışın
•
Bulunduğunuz noktadan arazinin krokisini çizmeye veya hafızanıza kaydetmeye
çalışın
• Eğer
yukarıda bahsettiğimiz işaretlerden birini görürseniz, buna doğru en kısa
yoldan yürüyüşe geçiniz.
• Eğer
sizi arayacaklarına eminseniz ve yiyecekle suyunuz yeterliyse, bir süre daha
bulunduğunuz yeri terk etmeyin
• Akar
suları akış istikametinin altına doğru, yani aşağılara doğru takip ederseniz,
sonunda bir yerleşim yerine varırsınız. Çünkü yerleşmeler genellikle akarsu
kenarlarındadır
•
Duyulup, görüleceğinizi anladığınız zaman işaret veriniz
•
Kaybolmadan önce hareket ettiğiniz noktayı, ya da kaybolduğunuzu anladığınız
noktayı devamlı hatırınızda tutmaya çalışınız.
•
Kaybolduğunuz noktadan itibaren, belli aralarla, dal, taş gibi malzemelerle
yere oklar çizin. Okların ucu gittiğiniz yönü göstersin
• Hep
aynı doğrultuda yürüyün, bunu başarabilmek için tabiatta düz yürüme kuralını
mutlaka uygulayın, bu kuralı uygulamazsanız, mutlaka daire çizip aynı noktaya
dönersiniz.
•
Durduğunuz zaman yönünüzü kaybetmemek için yere, gideceğiniz yönü gösteren
işaretler koyun
•
Mesafe tahminleri yanıltıcıdır, tahmininizi 3 ile çarpın, Mesafeye küçümseyerek
bakın
•
Unutmayın ki insan, düz bir arazide yaklaşık olarak saatte 4 kilometre yürür.
•
Saatte 7 kilometre de yürüyebilirsiniz ama hızlı yürümek yerine ağır ve devamlı
yürümeyi tercih edin
•
Engebeli arazi, göl, bataklık gibi bir alan ile karşılaşınca, etrafını
dolaşmanız gerekebilir. Böyle durumlarda gittiğiniz yönü unutmamak için alanın
karşısında belirgin arka arkaya iki nokta tespit edin. Bulunduğunuz yerde de
arka arkaya iki işaret tespit ettikten sonra alanı dolaşın.
•
Dikkat edin, bu işaretlerin tamamı gideceğiniz istikameti göstersin
•
Dinlenirken yüzünüz, gideceğiniz yöne dönük olsun
• Karlı
bir arazide ilerliyorsanız, sis ya da tipi bastırmışsa uygun bir barınak
bularak geçmesini bekleyin
• Böyle
havalarda arazi engebeleri, uçurumlar, büyük birer tuzaktır ve siz bunu
göremezsiniz. Düz yürüme kurallarını bilmek demek, kaybolmamak, bilmediği bir
araziden kolayca çıkabilmek demektir. Yaradılışı gereği, insan görmeden
yürümesi halinde mutlaka daire çizer. Orman, sis ve tipide yürümek de görmeden
yürümek demektir. Geçen yıllarda, 4x8 km lik bir alanda 5 genç 11 gün
kaybolmuşlardı. Eğer bilmiyorsanız, hemen arazide düz yürüme kuralını
öğreniniz.